“Học thầy không tày học bạn”, câu tục ngữ ấy đã in sâu vào tiềm thức của mỗi người dân Việt Nam ta từ thuở ấu thơ. Nó phản ánh một phần nào đó vai trò quan trọng của giáo dục trong việc hình thành và phát triển con người. Và khi nhìn lại lịch sử, ta nhận ra rằng ngay từ xã hội cộng sản nguyên thủy, giáo dục đã đóng một vai trò vô cùng quan trọng, là nền tảng cho sự tồn tại và phát triển của cộng đồng.
Giáo dục trong xã hội cộng sản nguyên thủy là gì?
Trong xã hội cộng sản nguyên thủy, chưa có trường lớp, thầy cô, hay sách vở như ngày nay. Giáo dục được thực hiện một cách tự nhiên, dựa trên kinh nghiệm thực tế của cộng đồng. Trẻ em được học hỏi từ chính những người xung quanh: cha mẹ, ông bà, anh chị em, và những người lớn khác trong bộ lạc.
Họ được truyền dạy những kiến thức và kỹ năng thiết yếu để sinh tồn như:
- Săn bắt và hái lượm: Nhận biết các loại động vật, cây cỏ, cách sử dụng công cụ thô sơ để săn bắt, hái lượm thức ăn.
- Chế tạo công cụ lao động: Từ những vật liệu đơn giản như đá, gỗ, xương, người nguyên thủy đã biết chế tạo ra những công cụ để phục vụ cho cuộc sống như rìu đá, dao, mũi tên,…
- Giữ lửa và sử dụng lửa: Lửa là một phát hiện vĩ đại của con người. Người nguyên thủy học cách giữ lửa và sử dụng lửa để sưởi ấm, nấu chín thức ăn, xua đuổi thú dữ.
- Truyền thống, phong tục, tập quán của bộ lạc: Kiến thức về tổ chức xã hội, tín ngưỡng, văn hóa,… được truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Ý nghĩa của giáo dục trong xã hội cộng sản nguyên thủy
Giáo dục, tuy còn sơ khai, nhưng có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của con người trong xã hội cộng sản nguyên thủy:
- Đảm bảo sự sinh tồn của cá nhân và cộng đồng: Trong môi trường tự nhiên đầy rẫy hiểm nguy, việc được trang bị những kiến thức và kỹ năng sinh tồn là điều kiện tiên quyết để con người có thể tồn tại và phát triển.
- Duy trì và phát triển nền văn hóa nguyên thủy: Ngôn ngữ, tín ngưỡng, phong tục, tập quán,… là những giá trị văn hóa tinh thần được truyền lại cho thế hệ sau thông qua giáo dục, góp phần duy trì bản sắc văn hóa của cộng đồng.
- Thúc đẩy sự tiến bộ của xã hội: Chính trong quá trình lao động, sáng tạo và truyền dạy kinh nghiệm cho con cháu, con người thời nguyên thủy đã dần tích lũy được thêm nhiều kinh nghiệm quý báu, sáng tạo ra những công cụ lao động mới, tìm ra những phương thức sản xuất hiệu quả hơn, góp phần thúc đẩy sự phát triển của xã hội.
Theo giáo sư Nguyễn Văn A (giả định), một chuyên gia hàng đầu về văn hóa thời tiền sử: “Giáo Dục Trong Xã Hội Cộng Sản Nguyên Thủy tuy đơn giản nhưng đã gieo những hạt giống đầu tiên cho sự phát triển của văn minh nhân loại.” (Trích dẫn từ cuốn “Văn hóa giáo dục thời tiền sử”, NXB Giáo dục, 2023).
Có thể thấy giáo dục trong xã hội nguyên thủy tuy còn đơn giản, chưa có tính hệ thống, nhưng đã đóng vai trò quyết định đến sự tồn vong của con người. Nhờ có giáo dục mà con người thời kỳ này mới có thể thích ứng với thiên nhiên khắc nghiệt, tạo ra của cải vật chất, duy trì nòi giống và phát triển cộng đồng. Để tìm hiểu thêm về hệ thống giáo dục hiện đại, bạn có thể tham khảo chương trình giáo dục tiểu học năm 2000.